"Sometimes the truth is stranger than fiction", dat zal de Noor Johan Helberg ongetwijfeld hebben gedacht toen zijn buurman hem wakker belde met de mededeling dat er een 135-meter lang containerschip in zijn achtertuin langs een fjord bij Trondheim was beland. Die nacht was het schip “NCL Salten” stuurloos geraakt doordat het verantwoordelijke bemanningslid in slaap was gevallen. Met een flinke snelheid liep het schip vervolgens aan de grond bij het dorp Byneset, op slechts enkele meters van de slaapkamer van Helberg.
Natuurlijk roept dit bizarre voorval veel vragen op, waarvan een van de belangrijkste toch wel is: wat zijn in zo’n situatie uw rechten en welke mogelijkheden heeft u om de schade aan uw achtertuin vergoed te krijgen? Dat zijn civielrechtelijke vragen die aan de hand van het aanvaringsrecht moeten worden beantwoord. Op de daadwerkelijke casus is Noors recht van toepassing, maar voor deze blog gaan wij uit van het Nederlandse aanvaringsrecht.
Hoewel we bij een ‘aanvaring’ direct denken aan twee schepen die met elkaar in botsing komen, is het juridische begrip een stuk breder. De wet spreekt van een aanvaring bij 'de aanraking van schepen met elkaar'. In dit geval was er geen tweede schip, maar een tuin en een kade. Toch is het Nederlandse aanvaringsrecht ook hierop van toepassing. Dit valt onder de noemer ‘schadevaring’: een situatie waarin een schip schade veroorzaakt zonder dat er een aanvaring met een ander schip plaatsvindt. Denk aan een schip dat een brug of sluis raakt, of in dit geval: een Noorse achtertuin.
De eigenaar van de vernielde tuin en kade heeft vermogensschade geleden. De grond moet worden hersteld, er was sprake van een aardverschuiving en het strandje is vernield. Dit zijn allemaal reparatie- en herstelkosten. Op wie kan hij deze schade verhalen? En op welke grondslag?
Volgens het Nederlandse aanvaringsrecht ontstaat er een plicht tot schadevergoeding als de schade is veroorzaakt door ‘schuld van een schip’. Dit is een ruim begrip. Het kan gaan om een technisch gebrek aan het schip, maar ook om een fout van iemand die aan boord werkt. In de Noorse casus is de oorzaak glashelder: een bemanningslid viel in slaap. Dit is een klassiek voorbeeld van menselijk falen en een duidelijke fout die in strijd is met de eisen van goed zeemanschap. Deze fout wordt juridisch direct toegerekend aan het schip.
Sterker nog, het Nederlandse recht helpt de eigenaar van de beschadigde kade een handje. Wanneer een schip in aanraking komt met een vaste zaak (zoals een kade of tuin), wordt de schuld van het schip vermoed. De scheepseigenaar is dan aansprakelijk, tenzij hij kan bewijzen dat de aanraking níet door zijn schuld kwam. Omdat we weten dat het ongeval is veroorzaakt doordat een bemanningslid zijn ogen niet open kon houden, wordt het voor de rederij een onmogelijke opgave om dit vermoeden te weerleggen.
De aansprakelijkheid voor de schade ligt dus bij de eigenaar van het schip, in dit geval de rederij North Sea Container Line. De gedupeerde huiseigenaar kan zijn vordering dus bij de rederij (en diens aansprakelijkheidsverzekeraar) neerleggen.
Betekent dit dat de rederij altijd de volledige schade moet vergoeden? In principe wel, maar het scheepvaartrecht kent een bijzondere regeling: de beperking van aansprakelijkheid. Een scheepseigenaar kan zijn aansprakelijkheid beperken tot een maximumbedrag, berekend aan de hand van de grootte (tonnage) van het schip.
Voor een zeeschip als de ‘NCL Salten’ zou dit beperkingsfonds minstens enkele miljoenen euro's bedragen. De schade aan de tuin en de kade, hoewel aanzienlijk, zal vermoedelijk lager zijn dan die limiet. Een beroep op beperking van aansprakelijkheid door de rederij heeft in dit geval dus waarschijnlijk geen zin; de totale schadevergoeding zal toch wel onder het maximumbedrag blijven. De rederij (of diens verzekeraar) zal de daadwerkelijk geleden schade dus volledig moeten vergoeden.
Bijna een week lang was de ‘NCL Salten’ een wereldberoemde toeristische attractie. Inmiddels is het schip losgetrokken en weggesleept. Voor de heer Helberg rest het papierwerk, de herinnering en een verhaal dat nog generaties lang verteld zal worden. "Het was goed om hem te begroeten, maar nu is het bedankt en tot ziens," merkte hij nuchter op. Wat betreft de schade hoeft hij zich geen zorgen te maken. Die wordt vergoed door de rederij. En zo zie je maar: zelfs voor de meest onwaarschijnlijke scenario’s biedt het recht een kompas.
